Gerrit Dou was in 1628 de eerste leerling van Rembrandt van Rijn. In tegenstelling tot zijn leermeester, die een steeds lossere penseelstreek ging hanteren, ontwikkelde Dou zich juist tot fijnschilder. De astronoom die Dou in dit ‘nachtstuk’ vastlegde, heeft zijn ogen opgeslagen naar de hemel. Met een kaars verlicht de oude wetenschapper een hemelbol waarop hemellichamen staan afgebeeld. Het opengeslagen boek verwijst naar zijn belezenheid, terwijl in de omgevallen zandloper (traditioneel een symbool van vergankelijkheid) de tijd voor even is stilgezet. De astronoom wordt omlijst door een vensternis met opgetrokken gordijn; een beeldtruc die Leidse fijnschilders vaker toepasten om de ruimtelijke werking van het beeld te versterken. Gerrit Dou, de grondlegger van de Leidse fijnschilderkunst, streefde naar de perfecte illusie. De reflectie van het kaarslicht, de flonkering van het water in de fles, de ezelsoren van het boek – alles is net echt. Penseelstreken zijn onzichtbaar. Het is een perfecte techniek om illusies op te roepen.