Museum De Lakenhal vernieuwt met zes presentaties

2 mei 2014

In de eerste week van mei beleeft Museum De Lakenhal twee jubilea. Op 2 mei bestaat het museum 140 jaar en op 8 mei is het precies 375 jaar geleden dat werd besloten tot de bouw van de oude ‘Laecken-Halle’, het monumentale gebouw van Museum De Lakenhal. In deze feestweek lanceert het museum zes nieuwe presentaties.

Tentoonstelling Zeven Eeuwen Leids Laken
Nieuw beeld Atelier Van Lieshout
Serie Nieuw Leids Laken
Merkregistratie Leids Laken
Familie-app ‘Hoe het laken uit Leiden verdween’
Nieuwe museumwebsite

1. Tentoonstelling Zeven Eeuwen Leids Laken

Museum De Lakenhal is gevestigd in de monumentale ‘Laecken-Halle’ uit 1641. Dit stadspaleis van architect Arent van ’s-Gravesande was in de Gouden Eeuw het bruisende centrum van de internationale lakenhandel. Op 8 mei 2014 is het 375 jaar geleden dat besloten werd tot de bouw van de ‘Laecken-Halle’. Ter gelegenheid daarvan is een nieuwe collectiepresentatie ingericht, getiteld Zeven een Leids Laken. Daarin staat de ontwikkeling van Leiden als historische stoffenstad centraal, van de 14e-eeuwse ambachten via de industriële revolutie tot aan de laatste lakenfabriek Krantz, die in 1977 de deuren sloot.

Opkomst

Dankzij de textielnijverheid werd Leiden in de 15de eeuw de grootste stad van Holland. In de 17de eeuw was Leiden zelfs het modernste en belangrijkste textielcentrum van de wereld. Duizenden textielarbeiders uit de Zuidelijke Nederlanden, Engeland, Duitsland en Frankrijk, die om politieke of religieuze redenen hun land ontvluchtten, vonden hier werk en droegen bij aan het welvaren van Leiden.

Bloei

In de Gouden Eeuw werden stoffen uit Leiden over de hele wereld verkocht. Dit gebeurde via handelsmetropool Amsterdam, waarmee goede verbindingen bestonden over binnenwater. Grondstoffen als wol, katoen en zijde, en kleurstoffen uit Zuid-Europa, Azië en Noord- en Zuid-Amerika, kwamen op diezelfde manier naar Leiden. Duizenden mannen, vrouwen en kinderen maakten daarvan in thuisarbeid het beroemde Leidse laken. Hun opdrachtgevers waren de rijke drapeniers. Om de kwaliteit te waarborgen richtte het stadsbestuur zeven keurhallen voor verschillende stofgroepen op. De in 1641 geopende Lakenhal was hier¬van de belangrijkste. In de zogenoemde Stempelkamer werd een keurmerk in de vorm van een loodzegel aan de stoffen bevestigd, het lakenloodje.

Verval

In de loop van de 18de eeuw overspoelden goedkopere stoffen, met name uit Frankrijk, de internationale markt. De Leidse textielindustrie richtte zich hoofdzakelijk op de binnenlandse markt en op de Nederlandse koloniën. Begin 19de eeuw veranderde het arbeidsproces. Door de introductie van de stoommachine kwamen arbeiders te werken in grote fabrieken aan mechanische spin- en weefmachines. Na een periode van economische opbloei verloor Leiden opnieuw de concurrentiestrijd om de markt. In de tweede helft van de 20ste eeuw sloot de ene na de andere textielfabriek de poorten. Ook Krantz, de grootste lakenproducent van ons land, vertrok in 1977 naar Limburg – waar de fabriek een jaar later alsnog failliet ging. Daarmee verdween het laken na zeven eeuwen voorgoed uit Leiden.

De tentoonstelling vertelt in het hart van de oude Laecken-Halle, de Grote Pers, het verhaal van opkomst naar verval en van wol naar laken in een afwisselende presentatie: kleurrijke stalen lakense stof, een weefgetouw met de sporen van noeste arbeid, schilderijen, kostuums, lakenloodjes en een hedendaagse interpretatie van de industrie door Atelier Van Lieshout.

2. Beeld Atelier Van Lieshout als kritische ode aan de lakenindustrie

Speciaal voor Museum De Lakenhal maakte Atelier Van Lieshout een gloednieuw beeld, getiteld Vooruit (2014), als centraal onderdeel van de tentoonstelling Zeven Eeuwen Leids Laken. Vooruit is een kritische ode aan de zware werkomstandigheden in de Leidse textielgeschiedenis. De verwevenheid van mens en machine wordt verbeeld door staaldraden: de mens gaat gebukt onder de machine, die staat voor maakbaarheid, productiviteit en voorspoed. Het beeld wordt opgenomen in de vaste collectie van Museum De Lakenhal. De aankoop werd mogelijk gemaakt door een bijdrage van het Mondriaan Fonds.

Atelier Van Lieshout (AVL) is de studio en werkplaats rondom de Nederlandse kunstenaar Joep van Lieshout (1963). Sinds 2011 werkt AVL aan de serie New Tribal Labyrinth, een voorstel voor een nieuwe tribale wereldorde waarin landbouw en industrie opnieuw centraal staan. Binnen dit project realiseerde AVL onder meer een boerderij (Hagioscoop, 2012), een hoogoven (Blast Furnace, 2013) en een kaasmakerij (Saw Mill/Cheese Maker, 2013). Het werk van AVL bevindt zich op het grensvlak van kunst, architectuur en vormgeving. Terugkerende thema’s zijn macht, politiek, autarkie en de levenscyclus van geboorte en dood. AVL werkt aan meerjarige, grote projecten waarin de verhouding tussen ideale, utopische samenlevingsvormen en de sinistere keerzijde daarvan wordt onderzocht, zoals in Sportopia (2002), Technocrat (2004) en Slave City (2005).

Het onderzoek naar de historische, ambachtelijke kant van industrie bracht Atelier Van Lieshout en Museum De Lakenhal bij elkaar. De verzameling van het museum bevat een rijke selectie voorwerpen die verbonden zijn met de industriële ontwikkeling van Leiden als stoffenstad. Van Lieshout zich verdiepte zich in de lakenindustrie. Daarbij trof hem het menselijk lijden door de grote armoede en lange dagen in de lakennijverheid. Zo werd een belangrijke deelcollectie van Museum De Lakenhal een vruchtbare inspiratiebron voor het nieuwe beeld van Atelier Van Lieshout.

Joep van Lieshout: “Het beeld vormt zich als een weefgetouw, dat ingespannen en ingewikkeld is met stalen draden die samenkomen tot een mensfiguur. Enerzijds kan het beeld een mens voorstellen die het weefgetouw voortsleept en de kracht en het trekken van de draden moet trotseren. Anderzijds kan het ook een weefgetouw voorstellen dat de mens reeds de baas is; waarbij de machine de mens uiteen trekt of uitrafelt om er textiel van te maken. In beide gevallen vindt er een symbiose plaats, waarbij mens en machine één worden.”

Museum De Lakenhal wil heden en verleden verbinden, door eigentijdse interpretaties toe te voegen aan historische objecten en bezoekers te inspireren met oude en nieuwe gezichtspunten. Met dat doel voor ogen wordt regelmatig hedendaagse kunst aan de collectie toegevoegd, zoals het 21e-eeuwse historiestuk Liberty van Erwin Olaf bij de collectie over het Leidens Beleg en Ontzet en het beeld Preparations van Roy Villevoye in de zaal met religieuze 16e-eeuwse drieluiken van Lucas van Leyden en Cornelis Engebrechtsz. Het beeld dat Atelier Van Lieshout maakt is een belangrijke aanvulling op de collectie van Museum De Lakenhal.

3. Museum De Lakenhal lanceert Nieuw Leids Laken

Museum De Lakenhal blaast de geschiedenis van het Leids Laken nieuw leven in door hedendaagse ontwerpers stoffen te laten maken op basis van oude ambachten en nieuwe technieken. In de periode tot 2017 werken vijf hedendaagse kunstenaars /ontwerpers aan een opdracht tot ontwikkeling van een gloednieuwe wollen stof, die het oude keurmerk ‘Leids Laken’ zal dragen. Net als de lakense stoffen van weleer, worden hoge eisen gesteld aan de kwaliteit van materiaal, techniek en van artistieke uitdrukking. De ontwerpers krijgen onbeperkt toegang tot de textielcollectie van het museum en worden uitgenodigd om daarvan hedendaagse vertalingen te maken die aansluiten bij de identiteit van Museum De Lakenhal: klassiek, stijlvol en tegelijkertijd eigenwijs en eigentijds.

Christie van der Haak

Beeldend kunstenaar Christie van der Haak uit Den Haag kreeg als eerste de opdracht om Nieuw Leids Laken te ontwerpen. Zij liet zich inspireren door de stoffenstalen van Museum De Lakenhal, waarin vele kleurrijke, exotische motieven zijn terug te vinden. Van der Haak is van oorsprong schilder en werkt in een ‘pattern-painting’ stijl. Sinds een aantal jaren legt zij zich ook toe op het weven van stoffen. Daarbij ontwerpt, spiegelt en verdubbelt ze abstracte en florale patronen en motieven tot een kleurrijk schouwspel. Met behulp van innovatieve technieken schildert zij als het ware met de weefmachine. Haar stofontwerpen worden internationaal geproduceerd en verhandeld.

De afgelopen maanden maakte Christie van der Haak zowel in het Textielmuseum in Tilburg als in een Duitse weverij een groot aantal proefstoffen van Nieuw Leids Laken op basis van één enkel ontwerp. Net als tijdens de hoogtijdagen van de lakenhandel experimenteerde Van der Haak met diverse weefsels, garens en afwerkingen. De stof¬fen variëren daardoor in gewicht, kleur, aaibaarheid en dichtheid. Binnenkort selecteert Museum De Lakenhal uit de proeven een keuze. Het publiek kan meestemmen door haar voorkeur achter te laten op de tentoonstelling.

4. Museum De Lakenhal presenteert het merk Leids Laken

Vijf jaar en vijf stoffen verder, is het resultaat een productlijn die vanaf 2017 onder de naam ‘Nieuw Leids laken’ op de markt wordt gebracht. Aan deze stoffen en producten wordt een officieel keurmerk gehecht: een lakenloodje ontworpen op basis van het beeldmerk van Museum De Lakenhal. Vormgever Robin Stam, die ook de huisstijl van Museum De Lakenhal heeft ontworpen en zich daarbij heeft laten inspireren door het historische lakenloodje, zal de commerciële versie van het loodje ontwerpen in de aanloop naar de eerste stof in de serie Nieuw Leids Laken. De stoffen zullen na de heropening van het museum in 2017 worden verkocht in de nieuwe museumwinkel. Daarnaast streeft het museum ernaar om een samenwerkingspartner te vinden in de commerciële sector, zodat de Leidse “lakens” – net als vroeger – in een brede context kunnen worden verhandeld. Museum De Lakenhal heeft Leids Laken als officieel geregistreerd merk vastgelegd.

5. Lancering van de familie-app ‘Hoe het laken uit Leiden verdween’

Eeuwenlang was Leiden een stad van zwoegende mensen, krakende weefgetouwen, rijke kooplieden en de strenge keurmeesters van de Lakenhal. Iedereen werkte mee aan de wereldhandel in de beroemde Leidse lakens. Van de wollen lakens die 700 jaar lang centraal stonden in het werk en leven van Leidenaren is nu niets meer te zien. Of toch wel? Samen met de theatermakers van PS|Theater en ontwerpersduo DeVrijerVanDongen is een verhalende en speelse app gerealiseerd. Het publiek gaat in de Leidse binnenstad op ontdekkingstocht langs sleutellocaties uit de lakenindustrie, verzamelt aanwijzingen en lost het mysterie op. De app is gratis te downloaden en werd ontwikkeld met steun van het SNS REAAL Fonds.

6. Een nieuwe website vol verhalen voor Museum De Lakenhal

In 2013 zijn de missie en merkwaarden van het museum vastgesteld en vertaald in een nieuwe huisstijl. In 2014 is het tijd om deze lijn door te trekken in de online omgeving. Samen met multidisciplinair ontwerpbureau Fabrique en technisch internetbureau Q42 ontwikkelde Museum De Lakenhal een compleet nieuwe website die aansluit bij de merkwaarden van het museum: kwaliteitsvol, onthullend, verbindend, avontuurlijk, eigentijds en mensgericht. Het museum inspireert, verbindt en vernieuwt als netwerkmuseum door bestaande verhalen te vertellen, heden en verleden te verbinden, verhalen nieuw leven in te blazen, maar ook nieuwe verhalen te creëren. ‘Verhalen’ staan dan ook centraal op de nieuwe website.