Interview bij Kunstroute 2024

Van New York tot Berlijn, de kunst van de Leidse broers Zerrou hangt overal ter wereld. ‘De uitknop hebben we nog niet gevonden’

Door Yaël Vinckx

Dit artikel verscheen eerder in het Leidsch Dagblad.

Terwijl andere jongens in Leiden-Noord op straat voetbalden, waren de broers Khalid en Rachid Zerrou thuis aan het knutselen. Het legde de basis voor hun hedendaagse papierkunst. ,,Papier heeft een magisch effect.’’

Hun kleine atelier zit in een groot kunstenaarsverzamelgebouw, Haagweg 4. Buiten boemelt een trein voorbij, binnen stroomt het licht door de hoge ramen over hun papierkunstwerken. Het zorgt voor schaduw, een effect dat je alleen in het echt, als je vóór hun werken staat, kunt ervaren.

De Leidse broers Khalid en Rachid Zerrou zijn papierkunstenaars. Sinds 2020, maar in die korte tijd is het snel gegaan. Hun werk hangt inmiddels aan de muren van verzamelaars in New York, Miami, Berlijn. Afgelopen juli werd hun papierkunst in hetzelfde weekend tentoongesteld op North Sea Jazz in Rotterdam en op een expositie in de Hamptons, New York.

Rachid lacht ongemakkelijk bij die constatering: ,,Tsja.’’

En Khalid zegt na enig aandringen: ,,Het geeft wel voldoening. We zijn trots.’’

Juiste vorm

Hun papierwerken beginnen, zoals alle kunst, met een idee. Daarna volgt een tekening in 2D. Die wordt in de computer vervolmaakt tot een 3D tekening. Als het ontwerp definitief is, gaan de broers buiten de computer aan de slag. De vormen worden met de hand gesneden of geknipt, vervolgens gevouwen of gebogen tot de juiste vorm en tot slot zorgvuldig gelijmd.

In een lijst wordt het een kunstwerk. Daar zorgt de vorm voor een abstracte voorstelling, de buiging van het papier voor schaduw, de diverse kleurtinten voor samenhang. Khalid: ,,We laten altijd een klein stuk van een groter geheel, van een groter patroon, zien. Ons werk wordt dan wel begrensd door een lijst, maar daar stopt het niet.’’

Het is handwerk, benadrukken ze diverse keren. Want vaak krijgen ze de vraag of hun kunstwerken uit een 3D-printer komen, vooral als mensen hun werken via de computer opzoeken. ,,Komt door het computerscherm’’, weet Khalid. ,,Dat slaat alles plat.’’

Lego

Kunstenaar worden lag niet voor de hand, zeggen ze. Of nee, dat moeten ze anders zeggen. Het zat er, achteraf gezien, altijd wel in. Want terwijl andere Marokkaans-Nederlandse jongens in Leiden-Noord voetbalden op straat, zaten de broers Zerrou thuis, waar ze knutselden met papier en bouwden met lego. ,,Van kleins af aan willen we weten hoe iets aan de achterkant in elkaar steekt.’’

Later gingen ze fotograferen. Ze leerden ervan met andere ogen te kijken, ontdekten lijnen, vormen, structuren. Maar hun beroep ervan maken? Ze schudden hun hoofd. In de Marokkaanse opvoeding is zekerheid een belangrijk gegeven, zeggen ze. En dus werd Khalid metaalbewerker en ging Rachid aan de slag in een chemisch laboratorium.

Zonnebloem

Vier jaar geleden begonnen ze met papier – nadat Khalid eerder een zonnebloem van papier had gevouwen, waarbij hij zich verloor in de structuur van de spiraalvormige zwarte zaden in het hart van de bloem. Ze begonnen achter gesloten deuren, ‘want dan zit er nog weinig druk op’. En ook moesten ze nog zoveel uitzoeken: de structuur van papier, de dikte, de samenstelling. Om nog maar te zwijgen over al die verschillende soorten en kleuren.

Inspiratie halen ze uit islamitische mozaïeken. Die liefde deden ze op in Oujda, een stad in het uiterste noordoosten van Marokko waar hun ouders werden geboren. Op vakantie daar zagen de broers voor het eerst muren vol gekleurde tegels, in de mooiste patronen.

Khalid gnuift: ,,In Nederland zijn alle muren wit.’’

In Oujda werden ze geraakt door de symmetrie en de orde van islamitische mozaïeken, door de kleurenpaletten en de verfijnde geometrische patronen, die eindeloos door lijken te gaan, zonder begin of einde.

De natuur is ook een inspiratiebron: water, wind, planten - vooral als het gaat om beweging. Rachid ziet het als hij naar onderwateropnames van koraal kijkt - hoe ieder deeltje anders beweegt en het koraal toch één geheel blijft.

Westerse kunstliefhebbers zien al gauw de Frans-Hongaarse op-art kunstenaar Victor Vasarely in hun werk, of sporen van de Nederlandse kunstenaar M.C. Esscher, die bekend staat om zijn grafische werk, gestoeld op wiskundige principes. Zo bezien zou je hun werk kunnen typeren als een brug tussen twee werelden, waarbij verleden en heden, oost en west, met elkaar worden verbonden.

Vraag je de broers zelf hun kunst te beschrijven, dan buitelen de woorden over elkaar heen.

,,Beweging’’, zegt de één. Flexibel, zegt de ander. ,,En toch ook niet. Doordat je papier niet kunt rekken, heeft het een magisch effect.’’

,,Licht en schaduw’’, zegt de één dan weer. ,,Al is schaduw geen vereiste.’’

Zekerheid

Hoewel ze inmiddels worden vertegenwoordigd door een galerie in Den Haag werkt Rachid nog altijd vijf dagen in de week in het laboratorium. Khalid is inmiddels overgestapt naar de zorg, waar hij onder meer autistische kinderen begeleidt. Met wie hij, uiteraard, veel knutselt. Wie is opgevoed met het idee dat zekerheid is belangrijk, raakt die gedachte niet zo snel kwijt.

Rachid lacht verontschuldigend. ,,Het is hard werken, maar dat is wat we doen.’’

,,Fiets je ’s avonds laat over de Haagweg de stad in, dan zie je vaak dat ene licht nog branden. Nu, dat zijn wij’’, zegt Khalid.

,,We werken alle avonden en alle weekenden, maar we doen tenminste wat we leuk vinden.’’ Rachid kijkt naar zijn broer. Die zegt: ,,De uitknop hebben we nog niet gevonden.’’

Sinds anderhalf jaar hebben ze een atelier in verzamelgebouw Haagweg 4, in Leiden. Daarvoor zaten ze antikraak, in Leiderdorp en Leiden, en waren ze altijd bezig met verhuizen.

Huurbaas

Khalid: ,,Onze laatste huurbaas zei iedere maand: ‘Volgende maand is de laatste’. Op een gegeven moment waren we alleen nog maar daar mee bezig.’’ Ze merkten het in hun productie, die liep terug. ,,Nu hebben we tenminste rust.’’

,,Al komt die rust wel met een prijs’’, zegt Rachid. ,,Maar we hebben nu meer ruimte in ons hoofd. Dus het is de huur wel waard. En werken in zo’n gebouw met veel andere kunstenaars inspireert ook.’’

Maar hoe zit het met de inspiratie uit de natuur, in een atelier dat wordt omgeven door een drukke, doorgaande route vol auto’s en fietsers, de Haagweg, een grote, gelijknamige stenen parkeerplaats en een spoorbaan?

Rachid lacht: ,,Ik zie overal natuur.’’ Dat begint al als hij het atelier uitloopt: hoe het gras langs de spoorbaan buigt. Dat Leidse gras is net als het ver weg gelegen onderwaterkoraal in andere delen van de wereld: ieder deeltje beweegt anders en toch blijft het gras één geheel.

Dus ja, de broers hopen dat hun kunst nog vaker en verder de wereld over zal reizen. Maar voor inspiratie hoeven ze niet zo ver weg – die vinden ze ook gewoon in Leiden, naast de boemelspoorlijn.

Met medewerking van Renée van Egmond

Tijdens de Kunstroute, op 21 en 22 september, is het werk van Khalid en Rachid Zerrou te zien in hun atelier in Haagweg 4.