Devotie in de middeleeuwen en renaissance

Door de lakenindustrie is Leiden rond 1500 de meest welvarende stad in Holland. Ook op artistiek gebied is de bloei groot. Kunstenaars als Lucas van Leyden en zijn leermeester Cornelis Engebrechtsz. schilderen in opdracht van kerken en de vermogende elite. In een tijd waarin nog maar weinig mensen kunnen lezen en schrijven, zijn schilderijen een effectieve manier om Bijbelverhalen over te dragen.

Zoals zijn naam al doet vermoeden, is Lucas van Leyden (ca 1494-1533) in Leiden geboren. In 1526-1527 schildert hij in opdracht van de kinderen van Claes van Swieten, een vermogende houthandelaar en bestuurder, een drieluik ter nagedachtenis aan hun vader. Het Laatste Oordeel komt het in de Leidse Pieterskerk te hangen.

Hemel of hel

Op Het Laatste Oordeel zien we dat het einde der tijden, de Apocalyps, is aangebroken. Christus keert terug op aarde om te oordelen over de levenden en de doden. Afhankelijk van hun zonden gaan ze met engelen naar de hemel of met duivels naar de hel. Lucas van Leyden vindt inspiratie in de schilderijen van de Italiaanse Renaissance-kunstenaar Rafaël. Hij stort zich vol overgave op de perfecte weergave van het menselijk lichaam. Het drieluik is een van de eerste altaarstukken waarop deze invloed van de Italiaanse renaissance duidelijk zichtbaar is.

Beeldenstorm

Wanneer opstandig protestanten tijdens de Beeldenstorm (1566) de kerken vernielen, brengt het stadsbestuur Het Laatste Oordeel, samen met twee drieluiken van Cornelis Engebrechtsz., in veiligheid. Het drieluik overleeft daardoor, als een van de weinige altaarstukken in Nederland, de Beeldenstorm. Het hangt daarna eeuwenlang in het Leidse stadhuis. Het calvinistische stadsbestuur vindt echter God de Vader omringd door cherubijntjes niet passend en laat dit overschilderen, zo blijkt bij een renovatie in 1935. Sinds 1871 is dit enorme altaarstuk één van de beroemdste en meest opvallende kunstwerken uit de collectie van Museum De Lakenhal.

Koorboek

Een andere schat uit de Pieterskerk is een koorboek met meerstemmige koormuziek uit de vijftiende en vroege 16e eeuw. Het boek bevat onder andere een mis van Cristóbal de Morales (ca. 1500-1553). Hij is de eerste Spaanse componist van internationaal formaat en is een tijdlang werkzaam aan het Pauselijk hof in Rome.

Deze topstukken van Museum De Lakenhal laten het rijke katholieke leven in de late middeleeuwen en vroege renaissance in Leiden zien.